عزت نفس چیست؟
بهتر است پیش از آنکه درباره روش های افرایش عزت نفس در کودکان صحبت کنیم، معنای عزت نفس را بدانیم.
عزت نفس از آن دسته مفاهیمی است که معنای واحدی برای آن وجود ندارد و از معنای آن تفاسیر گوناگونی می‌شود. برای مثال کریستوفر مراک در کتاب عزت نفس خودش بیان می‌کند ما هنوز به نقطه‌ای نرسیده‌ایم که اتفاق نظر قطعی روی عزت نفس داشته باشیم.
اما عزت نفس یا Self-esteem را در روانشناسی می‌توان به این شکل تعریف کرد:« هر فردی نسبت به ارزش‌های خودش بازتاب و برآوردی دارد که به این ارزیابی نسبت به ارزش‌های خود در روانشناسی عزت نفس می‌گویند.»
به زبان ساده‌تر به باور و اعتقادی که یک فرد درباره میزان ارزش و اهمیت خودش دارد، عزت نفس گفته می‌شود.
این عزت نفس در هر فرد به تدریج و در طول زندگی و تجربیاتی که کودک آن را دریافت می‌کند به وجود می‌آید. اهمیت این ویژگی آنقدر بالاست که به عنوان یکی از ملاک‌های ضروری برای تربیت فرزند معرفی می‌شود و نادیده گرفتن آن می‌تواند به بروز بسیاری از مشکلات در بزرگسالی شود.
به طور کلی وجود عزت نفس به افراد کمک می‌کند که تصویر مثبت و ارزشمندی را در درون نسبت به خودشان ایجاد کنند.
نشانه‌ها عدم وجود عزت نفس در کودکان
قبل از آنکه روش های افزایش عزت نفس در کودکان را بشناسید و آن را در روند تربیت کودک خود به کار بگیرید، بهتر است از نشانه‌هایی که به شما می‌گوید کودکتان به میزان کافی از این ویژگی بهره‌مند نیست، آگاه شوید:
افسردگی و تمایل به گوشه‌گیری و انزوا
کودکانی که عزت نفس پایینی دارند، اغلب به افسردگی و انزوا روی می‌آورند و به دلیل عدم خودباوری، سعی می‌کنند در تنهایی خودشان غرق شوند.
اضطراب زیاد برای انجام فعالیت‌ها
اضطراب زیاد در انجام فعالیت‌ها یکی از نشانه‌های کمبود عزت نفس در کودکان است. البته باید این نکته را در نظر بگیرید که بروز اضطراب می‌توانند به خاطر عوامل گوناگونی به وجود بیاید. بنابراین نمی‌توان آن را فقط به کمبود عزت نفس در فرد نسبت داد.
افسردگی و تمایل به گوشه‌گیری و انزوا
کودکانی که عزت نفس پایینی دارند، اغلب به افسردگی و انزوا روی می‌آورند و به دلیل عدم خودباوری، سعی می‌کنند در تنهایی خودشان غرق شوند.
اضطراب زیاد برای انجام فعالیت‌ها
اضطراب زیاد در انجام فعالیت‌ها یکی از نشانه‌های کمبود عزت نفس در کودکان است. البته باید این نکته را در نظر بگیرید که بروز اضطراب می‌توانند به خاطر عوامل گوناگونی به وجود بیاید. بنابراین نمی‌توان آن را فقط به کمبود عزت نفس در فرد نسبت داد.
برتر دانستن دیگران نسبت به خود (به‌ویژه گروه همسالان)
زمانی که کودک به اندازه کافی عزت نفس ندارد و این ویژگی به مقدار مناسب در او شکل نگرفته، عموما دیگران را از خودش برتر می‌داند. این برتری می‌تواند شامل ویژگی‌های ظاهری مانند چهره، اندام‌ها و ... و همچنین ویژگی‌های درونی مثل هوش و توانایی و ... باشد.
احساس شرم و اجتناب از فعالیت‌ها
کودک بدون عزت نفس یا با عزت نفس پایین معمولا احساس شرم دارد و به همین دلیل از حضور در فعالیت‌ها اجتناب می‌کند.
عدم توانایی در ابراز نیازها و خواسته‌ها
اگر کودک شما نمی‌تواند نیاز و خواسته خودش را به راحتی ابراز کند و در هر بار بیان آن دچار احساس فشار می‌شود، می‌تواند نشانه روشنی از عدم عزت نفس در او باشد.
ترس از شکست
کودکی که از کمبود یا عدم عزت نفس رنج می‌برد، از شکست می‌ترسد و در برخورد با هر نوع شکستی، بسیار سرخورده و غمگین می‌شود. حتی گاهی ممکن است که کودک کار خودش را بهتر از همسالانش انجام دهد. اما به دلیل عدم باور داشتن به خودش، همچنان از شکست خوردن واهمه داشته باشد.
چرا وجود عزت نفس اهمیت دارد؟
شاید بپرسید که چرا وجود عزت نفس و روش های افزایش عزیت نفس در کودکان در زندگی مهم است و پرورش و افزایش آن در کودکان به عنوان یک کار ضروری شناخته می‌شود؟ در پاسخ به این سوال مهم می‌توان مواردی را که به دلیل وجود و افزایش عزت نفس در فرد ایجاد می‌شود، بررسی کرد:
1. عزت نفس مهم‌ترین عامل برای انگیزه کودک یا فرد بزرگسال برای انجام کارها، فعالیت‌ها یا مشغول شدن به یک اقدام جدید است.
2. وجود عزت نفس و احترام به خود در کنار هم، می‌توانند فرد را به خودباوری و رشد فکری برسانند.
3. فردی که دارای عزت نفس کافی است، معمولا از پس هر کاری برمی‌آید و یا شکست و تجربه ناموفق در یک فعالیت را مقدمه‌ای برای پیشرفت می‌داند.
روش‌های تقویت عزت نفس کودکان
همه ما در زندگی ضعف‌هایی داریم و می‌توان با اطمینان گفت که هیچ‌کس به طور مطلق کامل نیست. اما در برخی موارد، عدم خودباوری و احترام به باورهای درونی، می‌تواند ما را به سمت‌وسوی غلطی ببرد که مسیر زندگی‌مان تغییر کند.
روش های افزایش عزت نفس کودکان را می‌توان در چند مورد گنجاند که به عنوان والد یا سرپرست کودک، باید آن‌ها را بدانید:
1. به کودک اجازه تصمیم‌گیری دهید
یکی از مهم‌ترین روش های افزایش عزت نفس که انجام آن بسیار موثر است ایجاد فضای تصمیم‌گیری برای کودک است. کودکانی که هیچ‌گاه اجازه انتخاب و تصمیم‌گیری را در خانواده ندارند، عزت نفس یا در آن‌ها شکل نمی‌گیرد و یا به میزان بسیار اندک و ناقصی ایجاد می‌شود.
پس به کودک خود فرصت تصمیم‌گیری بدهید و حتی اگر می‌خواهد کار پر خطری را انجام دهد، از دور مراقب او باشید.
2. توجه فعالانه به کودک داشته باشید
تصور کنید که شما یک نقاشی زیبا کشیده‌اید و دوست دارید آن را به عزیزان خود نشان دهید و یا با نمره قبولی بالایی در یک آزمون دشوار موفق شده‌اید و منتظر استقبال و تبریک اطرافیان هستید. اگر آن‌ها فقط به یک آفرین سرسری اکتفا کنند و بلافاصله به کار خودشان مشغول شوند و شما را نادیده بگیرند چه احساسی در شما به وجود می‌آید؟
نباید فراموش کنید که توجه فعالانه به کودک تا حد بسیار زیادی می‌تواند حس عزت نفس را در او تقویت کند. بنابراین در برخورد با کودکان خود به میزان کافی به آن‌ها توجه کنید و این توجه را به شکل فعالانه به کار ببرید نه از روی رفع تکلیف!
3. تشویق کردن را از یاد نبرید
تشویق کردن درباره کودکان می‌تواند معجزه کند. سعی کنید کودک را بابت فعالیت‌های بزرگ و کوچکی که انجام می‌دهد تشویق کنید. تشویق کردن حتما به معنی خریدن هدیه‌های گران قیمت نیست. با یک جمله محبت‌آمیز و تشویق کلامی هم می‌توانید تاثیر زیادی در شکل‌گیری عزت نفس کودک داشته باشید.
یادتان باشد که تشویق نباید همیشه به خاطر رسیدن به نتیجه باشد. بلکه می‌بایست کودک را به خاطر تلاشی که در مسیر انجام کارها کرده است تشویق کنید. این بدان معناست که شما به او اهمیت می‌دهید و کارهای او را ارزشمند می‌بینید.